[US/Iran Conflict EP.3] – การกักตัวทูตสหราชอาณาจักรประจำอิหร่านกับประเด็นกฎหมายระหว่างประเทศ

ภายหลังจากถ้อยแถลงของประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ (Donald Trump) เมื่อวันที่ 8 มกราคม 2020 ซึ่งดูเหมือนจะลดความตึงเครียดระหว่างสหรัฐฯและอิหร่านลงไป หากใครไม่ได้อ่านตั้งแต่เริ่มต้นความขัดแย้ง สามารถไปอ่านย้อนหลังได้ที่

• EP.1 สหรัฐสังหารผู้บัญชาการหน่วยรบพิเศษคุดส์ กองกำลังพิทักษ์การปฏิวัติอิหร่านกับประเด็นกฎหมายระหว่างประเทศ ที่ https://thanapatofficial.wordpress.com/2020/01/03/us-kills-soleimani/ และ
• EP.2 ถอดประเด็นข้อกฎหมายระหว่างประเทศจากถ้อยแถลงของประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกาหลังจากอิหร่านยิงขีปนาวุธโต้ตอบเหตุการณ์สังหารผู้บัญชาหน่วยรบพิเศษคุดส์ กองกำลังพิทักษ์การปฏิวัติอิหร่าน ที่ https://thanapatofficial.wordpress.com/2020/01/08/trump-remarks-on-iran/

จากนั้น ในช่วงเช้าของวันที่ 11 มกราคม 2020 ทางการของอิหร่านได้ออกมาประกาศยอมรับว่าเป็นผู้ยิงเครื่องบินโดยสารของยูเครนตกโดยไม่เจตนา ทำให้มีผู้เสียชีวิตถึง 176 คน เนื่องมาจากความผิดพลาดของเจ้าหน้าที่ (human error) [1] หลังจากนั้นไม่นาน ได้เกิดการรวมตัวกันประท้วงที่บริเวณมหาวิทยาลัย Amir Kabir ในกรุงเตหะราน เพื่อประท้วงรัฐบาลต่อเหตุการณ์ดังกล่าว [2]

 

1. ทำไมเอกอัครราชทูตสหราชอาณาจักรประจำอิหร่านถึงถูกกักตัว

ปัญหาเกิดขึ้น เมื่อเอกอัครราชทูตร็อบ มาแคร์ (Rob Macaire) เอกอัครราชทูตสหราชอาณาจักรประจำอิหร่านถูกกักตัวจากทางการของอิหร่านเนื่องจากต้องสงสัยว่ามีส่วนร่วมกับการประท้วงดังกล่าวด้วย [3] ทั้งนี้ เอกอัครราชทูตมาแคร์ถูกปล่อยตัวหลังจากถูกควบคุมตัวประมาณครึ่งชั่วโมง [4] โดยเอกอัครราชทูตฯ ได้ยืนยันว่า เขาไม่ได้เข้าร่วมการเดินขบวนประท้วงแต่อย่างใด แต่เข้าไปเข้าร่วมกิจกรรมการไว้อาลัยให้กับเหยื่อของเครื่องบินที่ตกเท่านั้น เนื่องจากเหยื่อจำนวนหนึ่งที่เสียชีวิตก็เป็นชาวอังกฤษเช่นกัน และเมื่อเขาได้ยินผู้คนตะโกน เขาก็ได้ออกมาจากบริเวณดังกล่าวประมาณ 5 นาทีหลังจากนั้น [5]

 

2. ประเด็นกฎหมายระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้อง

ประเด็นเกี่ยวข้องกับกฎหมายระหว่างประเทศในส่วนนี้ มีหลัก ๆ อยู่หนึ่งประเด็น คือ เรื่องของเอกสิทธิ์และความคุ้มกันทางการทูต ซึ่งตามอนุสัญญากรุงเวียนนาว่าด้วยความสัมพันธ์ทางการทูต ค.ศ. 1961 (Vienna Convention on Diplomatic Relations หรือ VCDR) ได้กำหนดให้เอกสิทธิ์ (privilege) และความคุ้มกัน (immunity) ทางการทูตเอาไว้เพื่อเป็นการประกันการทำหน้าที่ของผู้แทนทางการทูตได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยที่เอกสิทธิ์ หมายถึง สิทธิพิเศษที่รัฐผู้รับ (ประเทศที่ตั้งของสถานทูต) ให้แก่ตัวแทนทางการทูตของรัฐผู้ส่ง (ประเทศผู้เข้าไปตั้งสถานทูต) ซึ่งสิทธิพิเศษดังกล่าวก็ขึ้นอยู่กับถ้อยทีที่ปฏิบัติระหว่างกัน อาจเป็นการให้สิทธิประโยชน์บางประการหรือยกเว้นไม่ให้ต้องปฏิบัติการบางอย่างก็ได้ เช่น สิทธิพิเศษภาษี เป็นต้น

แต่อย่างไรก็ดี ในส่วนนี้ จะเน้นในเรื่องของความคุ้มกันเป็นพิเศษ โดยที่ความคุ้มกันทางการทูตนั้น สามารถแยกเป็นหลัก ๆ ได้ 3 ส่วน คือ (1) ความคุ้มกันเกี่ยวกับตัวบุคคล เช่น ความละเมิดมิได้ของผู้แทนทางการทูต (จะอธิบายด้านล่าง) (2) ความคุ้มกันเกี่ยวกับสถานที่ (อธิบายไปแล้วใน EP.1) และ (3) ความคุ้มกันจากเขตอำนาจศาลทั้งทางอาญา ทางแพ่ง และทางปกครอง รวมถึงไม่จำต้องให้การในฐานะเป็นพยาน แต่ก็มีข้อยกเว้นอยู่บ้าง เช่น เป็นเรื่องของการกระทำเกี่ยวกับทรัพย์สินส่วนตัวของผู้แทนในนามส่วนตัว เป็นต้น ทั้งนี้ ความคุ้มกันทางการทูตจากอำนาจศาลนั้น อาจสละได้โดยการแสดงเจตนาที่ชัดแจ้งของรัฐผู้ส่ง (ข้อ 32 ของ VCDR)

กลับมาพิจารณาที่อนุสัญญา VCDR เป็นการเฉพาะ โดยที่อิหร่านได้ให้สัตยาบันเข้าเป็นรัฐสมาชิกอนุสัญญาฯ แล้วตั้งแต่เมื่อวันที่ 3 กุมภาพันธ์ 1965 และสหราชอาณาจักรก็ได้ให้สัตยาบันเข้าเป็นรัฐสมาชิกแล้วเช่นกันเมื่อวันที่ 1 กันยายน 1964 ดังนั้น ทั้งอิหร่าน และสหราชอาณาจักรจึงมีพันธกรณีที่จะต้องปฏิบัติตามอนุสัญญาฉบับนี้ โดยเฉพาะข้อ 29 ในเรื่องความละเมิดไม่ได้ของตัวแทนทางทูตครับ

ข้อ 29 ของ VCDR ระบุไว้ว่า “ตัวบุคคลของตัวแทนทางทูตจะถูกละเมิดมิได้ (inviolable) ตัวแทนทางทูตจะไม่ถูกจับกุมหรือกักขังในรูปแบบใด รัฐผู้รับจะปฏิบัติต่อตัวแทนทางทูตด้วยความเคารพตามสมควร และจะดำเนินการที่เหมาะสมที่จะป้องกันการประทุษร้ายใด ๆ ต่อตัวบุคคล เสรีภาพ หรือเกียรติของตัวแทนทางทูต” กล่าวโดยสรุปง่าย ๆ คือ ห้ามรัฐผู้รับ (ในกรณีนี้หมายถึง ประเทศอิหร่าน) จับกุมหรือกักขังตัวแทนทางทูต (ในกรณีนี้หมายถึงเอกอัครราชทูตมาแคร์ จากสหราชอาณาจักร) ครับ แต่อย่างไรก็ดี ไม่ใช่ว่าหลักความละเมิดมิได้ของตัวแทนทางการทูตจะไม่มีข้อเว้น เช่น เป็นกรณีที่ตัวแทนทางทูตก่อให้เกิดความเสียหายต่อรัฐผู้รับ หรือกระทบต่อความมั่นคงของรัฐผู้รับ ก็อาจจะมีการร้องขอให้รัฐผู้ส่งเรียกตัวแทนทางทูตกลับ

ตามข้อเท็จจริง เอกอัครราชทูตมาแคร์เข้าร่วมกิจกรรมไว้อาลัยแก่ผู้เสียชีวิตจากเหตุการณ์เครื่องบินตก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มีผู้เสียชีวิตจากสหราชอาณาจักรด้วย และเมื่อสถานการณ์เปลี่ยนแปลงไป เขาก็ออกจากบริเวณดังกล่าว [6] ดังนั้น การกักตัวเอกอัครราชทูตสหราชอาณาจักรประจำอิหร่านจึงอาจเป็นการกระทำที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายระหว่างประเทศ ทั้งนี้ นายโดมินิก ร้าบ (Dominic Raab) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศของสหราชอาณาจักรได้ออกมาแถลงว่า การจับกุมเอกอัครราชทูตฯ โดยไม่มีฐานหรือคำอธิบายนั้นเป็นการกระทำที่ขัดต่อกฎหมายระหว่างประเทศอย่างชัดแจ้ง (flagrant violation of international law) ซึ่งในขณะนี้ รัฐบาลอิหร่านได้กำลังถึงทางแยกว่าจะเลือกดำเนินการต่อไปด้วยสถานการณ์โดดเดี่ยวทางเศรษฐกิจและการเมืองเช่นนี้ หรือจะลดระดับความตึงเครียดลงและเข้าสู่กระบวนการทางการทูต [7]

นอกจากนั้น มอร์แกน ออร์เทกัส (Morgan Ortagus) โฆษกกระทรวงการต่างประเทศของสหรัฐฯ ได้กล่าวอีกว่า การจับตัวเอกอัครราชทูตสหราชอาณาจักรประจำอิหร่านนั้นขัดต่ออนุสัญญากรุงเวียนนาฯ และพวกเราขอให้รัฐบาลอิหร่านแสดงความขอโทษต่อสหราชอาณาจักรอย่างเป็นทางการในการละเมิดสิทธิและการเคารพสิทธิของตัวแทนทางการทูต [8]

ดังนั้น ต้องรอดูท่าทีของรัฐบาลอิหร่านต่อไปว่าจะทำอย่างไรกับประเด็นดังกล่าวด้วยอีกหนึ่งประเด็น

#อิหร่าน #สหราชอาณาจักร #เครื่องบินตก #ยูเครน #กักตัว #ร็อบมาแคร์ #ความละเมิดมิได้ของผู้แทนทางทูต #Iran #UnitedKingdom #Iran #Planecrash #Ukraine #detention #RobMacaire #inviolability #ambassador

อ้างอิง

[1] Eliza Mackintosh, Joshua Berlinger, Angela Dewan, Madeline Holcombe and Artemis Moshtaghian, ‘Iran admits to shooting down Ukrainian passenger plane unintentionally’, CNN (11 January 2020) <https://edition.cnn.com/2020/01/10/middleeast/iran-plane-crash-intl-hnk/index.html&gt; accessed 12 January 2020 and Javad Zarif, personal post on twitter, twitter (10 January 2020) <https://twitter.com/JZarif/status/1215847283381755914&gt; accessed 12 January 2020.

[2] Madeline Holcombe, Artemis Moshtaghian and Ray Sanchez, ‘Iranian protesters take to streets after Tehran admits Ukrainian plane was unintentionally shot down’, CNN (11 January 2020) <https://edition.cnn.com/2020/01/11/middleeast/iran-shot-down-ukrainian-plane/index.html&gt; accessed 12 January 2020.

[3] Meghan Genovese, ‘U.K. Says Iran Detained Ambassador as Protests Hit Tehran’, Bloomberg (11 January 2020) <https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-01-11/u-k-says-iran-detained-its-ambassador-as-protests-hit-tehran&gt; accessed 12 January 2020.

[4] Rob Macaire, personal post on twitter, twitter (12 January 2020) <https://twitter.com/HMATehran/status/1216273038045564928&gt; accessed 12 January 2020.

[5] ibid.

[6] ibid.

[7] Dominic Raab, ‘Arrest of Ambassador to Iran: Foreign Secretary statement’ Foreign and Commonwealth Office (11 January 2020), <https://www.gov.uk/government/news/arrest-of-ambassador-to-iran-foreign-secretary-statement&gt; accessed 12 January 2020.

[8] Morgan Ortagus, personal post on twitter, twitter (11 January 2020) <https://twitter.com/statedeptspox/status/1216126889951145984&gt; accessed 12 January 2020.

Pic credit: CNN, inew, News18, Foreign Policy, Business Insider

Iranians students demonstrate following a tribute for the victims of Ukraine International Airlines Boeing 737 in front of the Amirkabir University in the capital Tehran, on January 11, 2020. – Iranian police dispersed students chanting “radical” slogans during a gathering in Tehran to honour the 176 people killed when an airliner was mistakenly shot down, Fars news agency reported. AFP correspondents said hundreds of students had gathered early in the evening at Amir Kabir University, in downtown Tehran, to pay respects to those killed in the air disaster. (Photo by Atta KENARE / AFP) (Photo by ATTA KENARE/AFP via Getty Images)